Ostatnia aktualizacja 4 stycznia 2023
We współczesnym świecie zdarza się czasem usłyszeć, że ktoś pomimo popełnienia przestępstwa, nie zostaje ukarany, a postępowanie zostaje umorzone, bądź orzeczona kara nie jest zbyt dotkliwa. Dzieje się tak, gdy sąd w swojej ocenie uzna, że społeczna szkodliwość popełnionego czynu jest znikoma.
Społeczna szkodliwość czynu – definicja
Ustawodawca nie zdefiniował wprost pojęcia społecznej szkodliwości czynu. Obowiązujące przepisy wskazują jedynie na okoliczności, jakie należy uwzględniać w momencie oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu (o czym więcej poniżej).
Niemniej jednak można stwierdzić, że społeczna szkodliwość czynu jest podstawowym elementem struktury przestępstwa. Najprościej mówiąc czyn szkodliwy to taki, który jest społecznie niepożądany.
Społeczna szkodliwość czynu – przykłady
Nie sposób wskazać katalogu czynów społecznie szkodliwych, albowiem jest nim niemalże cały kodeks karny. To czy dany czyn będzie uznany za szkodliwy społecznie, w dużej mierze jest zależne od kryteriów oceniania, jakie cechują dany sąd rozpatrujący konkretną sprawę.
Znikoma społeczna szkodliwość czynu
Źródłem jest art. 1 § 2 kk (kodeksu karnego), zgodnie z którym: „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma”. Tym samym, jeżeli stopień społecznej szkodliwości jest znikomy, to takie postępowanie może zostać umorzone (art. 17 § 1 pkt 3 kpk.). Stopień ten należy oceniać przez pryzmat art. 115 § 2 kk., który wskazuje na elementy istotne.
Zgodnie z art. 115 § 2 kk. kryteria oceny sądu to:
- rodzaj i charakter naruszonego dobra;
- rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody;
- sposób i okoliczności popełnienia czynu;
- wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków;
- postać zamiaru (chodzi o to, czy sprawca zaplanował dany czyn, czy było to wydarzenie nagłe);
- motywację sprawcy;
- rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Zważając na powyższe, należy zauważyć, że ustawodawca nie wskazał żadnych konkretnych wytycznych odnośnie sposobu oceny powyższych czynników. Tym samym, mając na względzie dużą arbitralność sądów, może dojść do sytuacji, gdzie podobne czyny zostaną zakwalifikowane odmiennie i w jednym przypadku organ prowadzący postępowanie zadecyduje, że sprawca poniesie odpowiedzialność, a w drugim podjęta zostanie decyzja o braku odpowiedzialności karnej sprawcy.
Znikoma społeczna szkodliwość czynu przykłady
To, czy dany czyn jest społecznie szkodliwy, wymaga każdorazowego ustalenia przez sąd. Aczkolwiek, najczęściej wskazuje się tutaj na oskarżenia o zniesławienie lub zniewagę – oskarżenia prywatnoskargowe – bądź drobne wykroczenia.
Warto tutaj przytoczyć rozstrzygnięcie sądu okręgowego w Kielcach z dnia 11 grudnia 2013 roku (sygn. IX Ka 1412/13). Sąd umorzył postępowanie o prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu, ponieważ jak stwierdził – szkodliwość czynu jest znikoma. Wydaje się to dość abstrakcyjne, dlatego dla rozwiania wątpliwości należy przytoczyć stan faktyczny:
„…oskarżony wyjechał na ulicę tylko dlatego, że jego żona posiadająca uprawnienia do kierowania samochodami osobowymi nie była w stanie sama pokonać zaspy śniegowej na posesji z której wyjeżdżał oskarżony. Włączanie się do ruchu oskarżonego ograniczyło się więc do pokonania kilku metrów. … Stan nietrzeźwości oskarżonego nie był duży skoro wahał się w granicach od 0,28 mg/I do 0,31 mg/I alkoholu w wydychanym powietrzu. …”
Społeczna szkodliwość czynu w polskim prawie karnym
W polskim prawie karnym funkcjonalności oceny o społecznej szkodliwości czynu nadaje zasada wskazana w art. 1 § 2 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem przy każdym zachowaniu zabronionym prawnie sąd musi najpierw ustalić, czy popełniony czyn jest szkodliwy społecznie. W sytuacji, w której zachowanie pozbawione jest cech szkodliwości społecznej, to nie kwalifikuje czynu do rangi przestępstwa.
W konsekwencji ocena społecznej szkodliwości czynu jest podstawowym i najważniejszym elementem procesu. Wymaga ona od sądu interpretowania konkretnego zachowania w sposób kompleksowy. To od niej bezpośrednio zależeć będzie czy sprawca zostanie ukarany. W przypadku przestępstwa szkodliwość społeczna popełnionego czynu musi być większa niż znikoma.
Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu
Mimo że ocena o stopniu szkodliwości społecznej czynu należy do swobodnego uznania przez sąd, to jednak ustawodawca przewidział zachowania, w przypadku których nie jest możliwe uznanie ich za czyny o znikomym stopniu szkodliwości społecznej.
Źródłem powyższego jest przepis art. 66 kk. § 2, zgodnie z którym nie można uznać szkodliwości społecznej za znikomą, jeżeli czyn przypisany oskarżonemu jest zagrożony karą, a wymiar kary to co najmniej 5 lat pozbawienia wolności.
Społeczna szkodliwość czynu a znamiona przestępstwa
Znamiona przestępstwa to nic innego jak jego struktura. Czyli elementy przepisu prawa karnego, które muszą zaistnieć (są niezbędne), aby uznać dany czyn za przestępstwo. Innymi słowy, wskazują, w jaki sposób dana osoba ma się zachować i przy jakich okolicznościach, aby można było mówić o przestępstwie. Tymi elementami są:
- podmiot ochrony (zamachu);
- strona przedmiotowa przestępstwa (wina);
- podmiot przestępstwa (kto popełnił);
- strona podmiotowa przestępstwa (czyn umyślny czy nieumyślny).
Z powyższego wynika wprost, że zachodzi bezpośrednia korelacja pomiędzy społeczną szkodliwością czynu a znamionami przestępstwa. Jeżeli nie zostaną spełnione znamiona przestępstwa, to czyn taki z pewnością nie będzie szkodliwy społecznie, natomiast jeżeli nawet wszystkie elementy znamion przestępstwa zostaną wypełnione, ale uznany zostanie on w ocenie sądu za czyn o znikomym stopniu szkodliwości społecznej to i tak nie zostanie on uznany za przestępstwo.
{ 0 komentarze… dodaj teraz swój }